PFAS: zowel uitdagingen als oplossingen

Sectorfonds voor sanering van PFAS-sites

Waar het voor de omgeving van de 3M-fabriek duidelijk is dat de producent van het product verantwoordelijk is voor de vervuiling, is die verantwoordelijkheid voor andere sites vaak minder evident vast te stellen. Soms gaat het ook om zogenaamde historische vervuiling: vervuiling door een bedrijf dat niet meer bestaat of geen rechtsopvolgers meer heeft. Omdat het onbillijk zou zijn dat de nieuwe eigenaar van de grond zou opdraaien voor de saneringskosten, voert OVAM dergelijke saneringen ambtshalve uit en betaalt de overheid de kosten. 

Voor bijvoorbeeld brandweersites is er sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid. Enerzijds voor de producent van het blusschuim, met die moeilijkheid dat er verschillende producenten zijn en dat het moeilijk toe te wijzen is welk schuim, wanneer, waar is gebruikt. Anderzijds is er ook de brandweer zelf, die – omdat brandweerlui opgeleid zijn om met gevaarlijke stoffen om te gaan – verondersteld mocht worden de gevaren van PFAS te kennen. Bovendien zie je zeer grote verschillen in de mate van vervuiling van deze sites, afhankelijk van het feit of er op de site veel of weinig werd geoefend met brandschuim. Of wat dan te denken van eigenaars wiens woning of bedrijf is afgebrand en waar werd geblust met brandschuim?

Om ervoor te zorgen dat de eventuele saneringskosten voor deze sites kunnen worden gesolidariseerd, onderzoekt men de piste van een saneringsfonds. Dat klinkt eenvoudig, maar dat is het niet. Wie moet er allemaal bijdragen (de producenten, de industrie die deze producten gebruikte, andere gebruikers …) en hoeveel moeten ze dan individueel bijdragen om de sanerings- en bijbehorende kosten te kunnen dekken? Binnenkort wordt de opdracht gegeven om dat allemaal verder in kaart te brengen. Tegen eind dit jaar worden de resultaten verwacht. Voor het fonds zelf is de verwachting dat het minstens tot 2027 zal duren voor het operationeel zal zijn.

Kan hennep PFAS uit de bodem halen? 

Enkele maanden geleden kwam het groot in de media: hennep kan ervoor zorgen dat PFAS uit de bodem kan worden gehaald. Uit nieuw onderzoek enkele weken bleek dat er meer PFAS in de plant konden worden opgeslagen en dat het sneller ging dan gedacht. Datzelfde onderzoek bevestigde ook dat PFAS zich centraliseren in de bladeren en niet in de stengel. Dat betekent dat wanneer je bladeren en stengel kan scheiden, de hennepstengel nog kan worden gebruikt voor andere toepassingen (zoals isolatiemateriaal of textiel). De resultaten moeten wel nog bevestigd worden. 

Hoe zet Boerenbond nu in op industriële hennep? 

Via het project Hennep+ onderzoekt Boerenbond of de teelt van hennep een geschikt rotatiegewas is voor landbouwers. Industriële hennep is een milieuvriendelijk, snelgroeiend gewas dat de afgelopen jaren steeds meer aandacht krijgt vanuit diverse industriële sectoren. Vooral de bouw- en maakindustrie tonen toenemende interesse in henneptoepassingen zoals isolatiemateriaal, composieten en textiel. 

In Vlaanderen is de hennepteelt in 5 jaar tijd bijna vertienvoudigd: van 44 ha in 2020 naar 400 ha vorig jaar.  Steeds meer landbouwers erkennen de voordelen van hennep als een duurzaam gewas dat weinig water verbruikt en geen pesticiden nodig heeft. Vooral de positieve impact op de volgteelt wordt als een groot pluspunt ervaren. 

Toch zijn er uitdagingen, zoals de oogst en verwerking van hennep en de nog trage groei van de vraag naar hennepproducten, waardoor grootschalige investeringen moeilijk te verantwoorden zijn. Fytoremediatie biedt een belangrijke meerwaarde voor de hennepteelt door zowel bodemsanering als economische kansen te combineren. Dankzij hun teeltkennis kunnen landbouwers een sleutelrol spelen in het saneren van gronden, van bodemvoorbereiding tot inzaai en oogst. 

Om van deze innovatieve techniek een rendabel businessmodel te maken, is samenwerking binnen de keten essentieel. Saneringsinstellingen, landbouwers, hennepverwerkers en beleidsmakers kunnen helpen om zowel de milieuwinst als de economische waarde te maximaliseren. Zo kan hennep niet alleen bijdragen aan een duurzamere landbouw, maar ook nieuwe inkomstenbronnen creëren. 

Stof voor discussie

De PFAS-problematiek heeft de aanpak van nieuwe, moeilijk afbreekbare chemische stoffen op scherp gezet. Vele van die discussies zijn vandaag nog niet of onvoldoende uitgeklaard, maar ze bieden nieuwe opportuniteiten. 

Het opent een belangrijk maatschappelijk debat over omgaan met risico’s. Volgens sommigen moeten we evolueren naar een zero risk-maatschappij, waarbij er geen enkele stof die potentieel een bedreiging kan vormen in ons omringend milieu mag terechtkomen, los van elke socio-economische impact. Anderen pleiten voor realisme: een maatschappij zonder risico’s, overlast of hinder komt tot stilstand. In de landbouw is een aanpak zonder gewasbeschermingsmiddelen, geur of emissies onmogelijk. 

Naar zero risk-maatschappij

PFAS leiden tot heel wat discussies over verantwoordelijkheid, over hoe te saneren of te financieren. Vandaag worden PFAS vooral gezien als een bedreiging, maar tegelijk opent de problematiek ook nieuwe discussies: evolueren we naar een zero risk-maatschappij of kiezen we voor realisme? 

De zoektocht naar oplossingen biedt ook nieuwe opportuniteiten: fytoremediatie blijkt een alternatief te kunnen zijn voor klassieke bodemsanering, overigens met mogelijkheden voor alternatieve landbouwverdienmodellen. 

Sanering is dan niet alleen een vergoedbare ecosysteemdienst, maar landbouwers kunnen worden ingeschakeld bij de teelt van hennep op vervuilde gronden of bij andere teelten of grondbewerkingen die kunnen zorgen voor de fytoremediatie. Wordt dus ongetwijfeld vervolgd en door Boerenbond opgevolgd.